قرآن، شفای مؤمنین، خسران ظالمین
آیت‌الله جوادی آملی
تفسیر سوره مبارکه اسرا جلسه ۱۰۵
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحيم
وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَاراً ﴿۸۲﴾سورهٴ مباركهٴ «اسراء»
﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَاراً﴾ اين «مِن», «مِن» بيانيه است نه تبعیض يعني همهٴ آيات قرآن اين‌چنين است.
از اينكه فرمود شِفا معلوم مي‌شود كه انسان طبعاً يك حقيقت و هويّتي دارد كه با سلامت و صحّت آميخته است خدا انسانِ بيمار خلق نكرد (يك) , انساني كه عقايد گوناگون, اخلاق گوناگون, اعمال گوناگون براي او يكسان باشد نيافريد (دو) , انسان را سالم خلق كرد كه بعضي از عقايد و اخلاق و اعمال به حال او سازگار است بعضي ناسازگار در همان سورهٴ مباركهٴ «شمس» كه فرمود: ﴿وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا﴾[۸] مُسوّي نفوس يعني كسي كه نفس را مستوي‌الخِلقه خلق مي‌كند خداست ، استواي خلقت او يعني او ناقص‌الخلقه نيست سالم است, صحيح است, مستوي‌الخلقه است ﴿وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا﴾ آن «فاء», «فاء» تفصيحيه و تفسيريه است كه استواي خلقت نفس به چيست؟ به اينكه مُلهَم است به فجور و تقوا ما هيچ كسي را بي‌سرمايه خلق نكرديم در درون همهٴ افراد اين مطلب را نهادينه كرديم كه او مي‌داند تقوا چيست, مي‌داند فجور چيست, به تقوا گرايش دارد از فجور گريزان است ما اين چهار مطلب را در درون هر كسي قرار داديم علم به تقوا علم به فجور, گرايش به تقوا گريز از فجور اين سلامت نفس است اگر انسان اينها را نداشته باشد مريض است فرمود ما انسان را سالم خلق كرديم و سلامت او در همين است چون سلامت است اگر يكي از اين عناصر چهارگانه آسيب ببيند او مي‌شود مريض اين دو مطلب, وقتي مريض شد بايد دارو مصرف بكند اين سه مطلب, دارو كه مصرف كرد شفا پيدا مي‌كند چهار مطلب, شفا كه پيدا كرد آن لطف ويژهٴ ما نصيبش مي‌شود, مي‌شود رحمت، اين پنج مطلب، آدم كه شفا پيدا كرد كه ديگر فربه نمي‌شود كه از مرض نجات پيدا مي‌كند براي فربهي دستور ديگر مي‌خواهد براي رشد و نموّ و فربه شدن و تنومند شدن و قدرتمند شدن يك راه ديگر مي‌خواهد شفا نجات از آن مرض است اين عناصر پنج‌گانه از همين كريمهٴ محلّ بحث به دست مي‌آيد. از اينكه فرمود شفاست معلوم مي‌شود كه انسان مثل سنگ نيست مثل در و ديوار نيست كه همه چيز براي او يكسان باشد صحّتي دارد, مرضي دارد وقتي كه بيمار شد صحيح بخواهد بشود, سالم بخواهد بشود يك غذاي مناسب دارد اگر آن غذاي مناسب نبود مريض مي‌شود وقتي مريض شد بايد دارو مصرف بكند وقتي دارو مصرف كرد شفا پيدا مي‌كند وقتي شفا پيدا كرد زمينه براي فربهي و تنومندي او هست لذا فرمود: ﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ﴾ بعد از شفا ﴿وَرَحْمَةٌ﴾ اين رحمت آن تنومندي و فربهي است.
در سورهٴ مباركهٴ «بقره» جريان ﴿فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً﴾ مطرح است آيه ده سورهٴ مباركهٴ «بقره» كه معروف است مشابه اين در سورهٴ مباركهٴ «احزاب» هم هست كه در سورهٴ «احزاب» افراد ضعيف‌الايمان در كنار افراد منافق به عنوان بيماران قلبي مطرح شدند آيه دوازده سورهٴ مباركهٴ «احزاب» اين است كه ﴿وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ﴾ خود نفاق مرضِ مُهلك است مثل سرطان، آنهايي كه ضعيف‌الايمان‌اند آنها هم مريض‌اند پس ﴿وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ﴾ آن ضعف ايمان هم يك نحو مرض هست, خب اينها مريض‌اند اينها بيماري اعتقادي دارند چه در بحث حكمت نظري كه سخن از بود و نبود است و چه بحث در حكمت عملي كه سخن از بايد و نبايد است اگر با آن ﴿وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا ٭ فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾[۹] هماهنگ نبود چه در مسائل علمي كه مربوط به جهان‌بيني و بود و نبود است در عالم چه چيزي هست چه چيزي نيست؟ خدا هست بت نيست, خدا هست شرك نيست, معاد هست انسان عبث نيست اين مربوط به هست و نيست است كه جهان‌بيني است كاري به بايد و نبايد و مسئله فقه و اخلاق و حقوق ندارد آنجا يك سلامت و مرضي هست.
در مسئله حكمت عملي كه مربوط به فقه و حقوق و اخلاق و اينهاست بايد و نبايد است چه چيزي بايد, چه چيزي نبايد در مسئله چه چيزي بايد, چه چيزي نبايد سورهٴ مباركهٴ «احزاب» كه آيه‌اش ديروز اشاره شد اين بود سورهٴ مباركهٴ «احزاب» آيه ۳۲ اين است ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلاَ تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاَ مَعْرُوفاً﴾ خب اين معلوم مي‌شود اگر كسي به نامحرم نگاه مي‌كند مريض است ديگر يا با شنيدن صداي نامحرم تحريك مي‌شود مريض است اين مرض را بايد معالجه كرد اين مي‌شود مرض اخلاقي.
در سورهٴ مباركهٴ «مائده» فرمود: ﴿فَتَرَي الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ﴾[۱۰] فرمود يك عده در مدينه هستند به حسب ظاهر با شما هستند اما ستون پنجم ديگري‌‌اند اينها مريض‌اند اينها مرض سياسي دارند مي‌گويند شايد نظام اسلامي شكست خورده, شايد مشركين برگشتند ما چرا خودمان را بد كنيم؟ فرمود: ﴿فَتَرَي الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَي أَن تُصِيبَنَا دَائِرَةٌ﴾[۱۱] شايد اوضاع برگشت دور ديگر اينها آمدند, خب اين مرض سياسي شد, آن مرض اخلاقي شد, آن مرض اعتقادي شد اين مرضها را مشخص كرد فرمود من آيات نازل مي‌كنم كه همهٴ اين بخشها را درمان بكند اينها مرض‌اند قرآن شفاست بين مرض و شفا داروست آياتي كه دارد ﴿قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ﴾[۱۲] داروست. آن آيه‌اي كه مي‌گويد ﴿إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ﴾[۱۳] داروست, آن آيه‌اي كه مي‌گويد ﴿مَا خَلَقْنَا السَّماءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا﴾[۱۴] داروست آياتي كه شرك را باطل مي‌كند توحيد را تثبيت مي‌كند داروست اين داروها اگر به جان انسان بنشيند شفا پيدا مي‌شود وقتي شفا پيدا شد انسان شايسته است براي دريافت آن رحمت خاصّه اينكه فرمود: ﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ﴾ بعد ﴿وَرَحْمَةٌ﴾ خب براي چه كسي؟ اين براي همهٴ مردم است منتها مؤمنين گوش مي‌دهند درست است كه قرآن ﴿هُديً لِلنَّاسِ﴾ است ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُديً لِلنَّاسِ﴾[۱۵] اما آنكه بهره مي‌برد طبقهٴ متّقي است لذا فرمود: ﴿هُديً لِلْمُتَّقِينَ﴾[۱۶], ﴿وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾[۱۷], ﴿رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾ اما آنكه گوش نمي‌دهد كه قرآن براي او شفا نيست.
اما آنكه گوش نمي‌دهد نه تنها درمان نمي‌شود [ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَاراً هم می شود، چرا؟] براي اينكه با دارو مخالفت كرده يك وقت است كسي دارو مصرف نمي‌كند خودش است و با جريان عادي, يك وقت با دارو مخالفت مي‌كند, با دارو مخالفت مي‌كند يعني چه؟ يعني كاري مي‌كند بر خلاف دارو باز يعني چه؟ يعني اگر دارو مي‌گويد اين بايد مصرف بشود اين ضدّش را صرف مي‌كند, خب بيماري‌اش افزوده مي‌شود ديگر، اينكه فرمود بيماري‌اش افزوده مي‌شود براي اينكه اينها قرآن را نمي‌پذيرند با دارو مخالفت مي‌كنند يك وقت است كسي دارو نمي‌خورد اين مرض سير عادي خودش را مي‌كند يك وقت است نه, با دارو مخالفت مي‌كند, با دارو مخالفت مي‌كند يعني چه؟ يعني كاري مي‌كند بر خلاف دارو, خب اگر قرآن داروي توحيد داد كسي دامنهٴ شرك را گرفت اين شرك بر خلاف توحيد است اين دارد بر خلاف دارو حركت مي‌كند يعني غذايي مي‌خورد بر ضدّ دارو, كاري مي‌كند بر ضدّ دارو, روشي دارد بر ضدّ دارو خب بر ضدّ دارو مرض را افزوده مي‌كند ديگر و اينكه فرمود: ﴿وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ﴾ تعليق حكم بر وصف مشعر به علّيت است مثل ﴿وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾ آن هم تعليق حكم بر وصف مشعر به علّيت است نفرمود آنها را با ضمير و امثال ضمير اكتفا بكند فرمود ظالم «بما أنّه ظالم» خب دارد يا ظلم اعتقادي دارد كه ﴿إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ﴾[۱۸] يا اهل رباست كه ظلم به مردم است يا اهل رشوه و كار ديگر است كه ظلم به مردم است يا حقّ‌الناس است يا حقّ‌الله بالأخره ظالم است ديگر اين اگر حقّ‌الله بود ظلم به توحيد است, اگر حقّ‌الناس بود ظلم در برابر عدل است چون عدل داروست, توحيد داروست اين در قبال دارو دارد مقاومت مي‌كند چون در قبال دارو دارد مقاومت مي‌كند مرضش افزوده مي‌شود اسناد مزيد به قرآن براي آن است كه او سهمي دارد الآن مثلاً ما مي‌گوييم كساني كه دستگاه گوارشي آنها بيمار است زخم اثنيٰ‌عشر دارند يا بيماريهاي ديگر دارند يك طبيب معالج مي‌گويد اين ميوهٴ شيرين شاداب خامش براي شما خوب نيست بايد اين را بپزيد, خب اين گلابي خوش‌طعم شادابِ پرآب شيرين مقصّر است يا زخم دستگاه گوارشي اين بيمار كه به زخم اثنيٰ‌عشر مبتلاست اين هر چه اين گلابي شيرين را بيشتر بخورد دادش در مي‌آيد براي اينكه هضم نمي‌كند كه شما به او گلابي مي‌دهيد او نمي‌پذيرد دادش در مي‌آيد شما آيه مي‌خواني برايش, روايت برايش مي‌خواني اينها شفاست او نمي‌پذيرد دادش در مي‌آيد اگر اين گلابي را دستگاه هاضمه بپذيرد كه اين شخص فريادش برنمي‌آيد مرضش اضافه نمي‌شود اضافه شدن مرض براي كسي كه به زخم معده مبتلاست به گلابي اسناد داده شده براي اينكه بفهماند تو نتوانستي اين را هضم بكني اينجا هم فرمود: ﴿وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَاراً﴾ خسارت يعني چه؟ يعني سرمايه‌بازي خب اگر انسان سرمايه نداشته باشد كه خسارت نيست معلوم مي‌شود چيزي دارد كه اين گناه كم كم دارد از او مي‌گيرد ديگر عقايد باطل, اخلاق باطل, اعمال طالح و زشت يكي پس از ديگري آن سرمايه را دارد از آدم مي‌گيرد مي‌شود خسارت اگر خداي سبحان به انسان آن سرمايه را نداده بود اينكه خسارت نبود كه خسارت باختن سرمايه است معلوم مي‌شود اين سرمايه را ذات اقدس الهي داد هر گناهي كه انسان مرتكب مي‌شود مقداري از اين سرمايه را از دست مي‌دهد ◀️و اين ظلم باعث مي‌شود كه در برابر قرآن مقاومت مي‌كند روزانه سرمايه مي‌بازد ﴿وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَاراً﴾.▶️
خب. اگر ﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ﴾ است اين وقتي كه شفا پيدا شد اين رحمت روزافزون مي‌شود رحمت براي مؤمنين است نسبت به ظالمين دركات روزافزون است تا برسد به دركِ اسفل, نسبت به مؤمنين درجات روزافزون است تا برسد به مرحلهٴ عاليه. در سورهٴ مباركهٴ «انفال» آيه دو اين است كه ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَاناً وَعَلي رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ﴾ اينها لحظه به لحظه بالا مي‌آيند اين مزيد ايمان است. در قبال اين مؤمنين تبهكاران و ظالمين هستند كه در سورهٴ مباركهٴ «توبه» آيه ۱۲۵ به اين صورت آمده ﴿وَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْساً إِلَي رِجْسِهِمْ﴾ ◀️خب حالا اين نسيم كه مي‌وزد اگر بر مَزبَله بوزد هر چه اين نسيم بيشتر باشد بوي بدتري در مي‌آيد اين تقصير نسيم است يا تقصير مزبله؟▶️
فرمود آيات الهي را ما نازل مي‌كنيم اين در برابر تك تك اينها موضع مي‌گيرد با تمام اينها كه حق است موضع مي‌گيرد مي‌شود باطل, با تمام اينها كه صدق است موضع مي‌گيرد مي‌شود كذب, با تمام اينها كه داروست موضع مي‌گيرد مي‌شود افزايش مرض ﴿وَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْساً إِلَي رِجْسِهِمْ وَمَاتُوا وَهُمْ كَافِرُونَ﴾.
«أعاذنا الله من شرور أنفسنا و سيّئات أعمالنا»
تفسیر سوره مبارکه اسرا جلسه ۱۰۵
آیت‌الله جوادی آملی، سایت اسراء
[۹] . سورهٴ شمس, آيات ۷ ـ ۸.
[۱۰] . سورهٴ مائده, آيهٴ ۵۲.
[۱۱] . سورهٴ مائده, آيهٴ ۵۲.
[۱۲] . سورهٴ نور, آيهٴ ۳۰.
[۱۳] . سورهٴ محمد, آيهٴ ۷.
[۱۴] . سورهٴ دخان, آيهٴ ۳۸.
[۱۵] . سورهٴ بقره, آيهٴ ۱۸۵.
[۱۶] . سورهٴ بقره, آيهٴ ۲.
[۱۷] . سورهٴ آل‌عمران, آيهٴ ۱۳۸.
[۱۸] . سورهٴ لقمان, آيهٴ ۱۳.
[۱۹] . سورهٴ شعراء, آيهٴ ۸۰.
